Czystogarb to miejscowość usytuowana na wysokości 578 m n.p.m., na zachód od Komańczy, która znajduje się w dolinie Barbarki i jej dopływu, spływającego z Bani (705 m n.p.m.). Od południa sąsiaduje z Banią, od północy z Jasieniną (866 m n.p.m.), a od wschodu z Popowym Wierchem (648 m n.p.m.).

Czystogarb założyli na prawie wołoskim Fiedor i Tymek, synowie nieżyjącego Iwanka Lenkawy, który pełnił urząd sołtysa Komańczy. Wieś wybudowano w dobrach królewskich sanockiego zamku, dlatego należało uzyskać pozwolenie na lokację, którego udzielił 17 sierpnia 1524 roku starosta sanocki, Mikołaj Wolski. Miejscowość, którą początkowo zwano Czistihorb, później Czystohorb, założono na karczunku leśnym, nad potokiem Czistihorb, który sąsiadował z potokiem Komańcza. Dysponowała 3 łanami ziemi uprawnej oraz obszarami postronnymi. Chłopów zamieszkujących Czistihorb obejmowała wolnizna trwająca 24 lata. Po upływie tego okresu osadnicy byli zobowiązani do płacenia podatku. Kmiecie oddawali z połowy łanu 15 groszy rocznie, ser wołoski, co dziesiątego wieprza, co dwudziestego barana, do tego płacili 6 groszy podatku królewskiego oraz w razie potrzeby 6 groszy wojennego.

We wsi wybudowano młyn, karczmę i folusz czyli budynek, w którym wytwarzano tkaniny. W 1552 roku wieś składała się z 11 gospodarstw. Zamieszkiwało ją kilkunastu Łemków, Polaków i Żydów oraz około stu Cyganów wyznania greckokatolickiego, którzy utrzymywali się głównie z handlu końmi oraz z przemytu koni i eteru z terenów sąsiedniej Czechosłowacji, a mieszkali za wsią na wzniesieniu, przy drodze do Wisłoka Wielkiego, gdzie w latach 50 XX wieku powstały budynki PGR-u, rozbudowane w latach 80 tego samego stulecia. Po wojnie, w 1946 roku ludność przymusowo wyemigrowała do ZSRR. W chwili obecnej w Czystogarbie mieszka około 300 osób.

Po tym jak Austriacy znieśli dobra królewskie i uznano je za dobra kameralne, miejscowość przeszła w ręce prywatnych właścicieli w 1819 roku. Majątek ziemski stanowiły wtedy lasy.

29 września 1945 roku rozegrały się w okolicy walki oddziałów Wojska Polskiego z sotniami UPA.

W Czystogarbie ocalało kilka łemkowskich chyży (chat), krzyży i kapliczek. W XX wieku wybudowano i konsekrowano drewnianą cerkiew filialną w stylu ukraińskim na miejscu wcześniejszej. Nowa świątynia jednak spłonęła na skutek zaprószenia ogniem. Budynek składający się z trzech kopuł wznieśli cieśle z Huculszczyzny.

Kilka lat temu, przy drodze wybudowano niepozorną kaplicę rzymskokatolicką.

Przy słupku numer 116/5, przy granicy państwa znaleziono wrak samolotu PO-2 "kukuruźnika", który zestrzelono w 1944 roku.

Anna Twardy

www.wbieszczadach.net Bieszczadzki Portal Turystyczny

Opis na podstawie następujących książek:

-Ciupka J., Arlet J., W gminie Komańcza i okolice, Krosno 2003

-Kryciński S., Gąsiorowski A., Olszański T.A., Bieszczady. Przewodnik dla prawdziwego turysty, Pruszków 2009

-Gmina Komańcza - mapa turystyczna, (tekst) Królikowski P., Kraków 2009